Khi nhắc đến bệnh giãn tĩnh mạch chân, phần lớn chúng ta thường nghĩ đến người trưởng thành, đặc biệt là phụ nữ. Tuy nhiên, ít ai biết rằng trẻ em cũng có thể mắc phải căn bệnh này. Điều đáng nói là giãn tĩnh mạch ở trẻ thường gắn với các nguyên nhân đặc biệt, có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của con. Vì vậy, cha mẹ cần hiểu rõ để nhận biết sớm và có hướng xử trí kịp thời.
Mục lục
1. Giãn tĩnh mạch chân ở trẻ em có phổ biến không?
Thực tế y học cho thấy trẻ em cũng có thể gặp tình trạng này, dù tỷ lệ thấp hơn nhiều so với người lớn.
Các nghiên cứu quốc tế ghi nhận rằng khoảng 0,2–3% trẻ em có biểu hiện giãn tĩnh mạch. Ở nhóm thanh thiếu niên – khi cơ thể bắt đầu có những thay đổi mạnh mẽ về hormone và vóc dáng – tỷ lệ này có thể cao hơn, có nghiên cứu ghi nhận tới 10–15% có dấu hiệu bất thường ở tĩnh mạch chân.
Điểm khác biệt lớn là: ở người lớn, giãn tĩnh mạch thường do lối sống và quá trình lão hóa, còn ở trẻ em, bệnh thường liên quan đến yếu tố bẩm sinh hoặc các vấn đề đặc biệt khác. Vì vậy, tuy hiếm gặp, nhưng khi phát hiện trẻ có tĩnh mạch nổi bất thường, cha mẹ không nên bỏ qua mà cần đưa đi khám để tìm nguyên nhân chính xác.
2. Nguyên nhân và cơ chế gây bệnh
Có nhiều yếu tố có thể khiến một đứa trẻ bị giãn tĩnh mạch, nhưng nhìn chung có bốn nhóm nguyên nhân chính:
(1) Dị dạng mạch máu bẩm sinh
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Một số trẻ sinh ra đã có bất thường trong hệ thống mạch máu, khiến tĩnh mạch phát triển không bình thường. Điển hình là hội chứng Klippel-Trénaunay (KTS), khiến trẻ vừa có các vết bớt da màu rượu vang, vừa có chi phát triển to hơn bình thường, lại vừa có tĩnh mạch nổi ngoằn ngoèo.
(2) Hậu quả của huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT)
Dù hiếm gặp ở trẻ, nhưng nếu trẻ từng bị cục máu đông trong tĩnh mạch sâu, hậu quả để lại có thể là van tĩnh mạch bị hỏng, dòng máu bị ứ trệ, dẫn đến giãn tĩnh mạch bề mặt.
(3) Chèn ép cơ học
Trong một số trường hợp, các khối bất thường trong ổ bụng hoặc vùng chậu (như u, hạch to) có thể chèn ép đường về của tĩnh mạch, làm máu khó lưu thông và khiến tĩnh mạch ở chân phình giãn.
(4) Yếu tố gia đình, di truyền
Một số nghiên cứu cho thấy nếu cha mẹ từng bị giãn tĩnh mạch, nguy cơ trẻ mắc bệnh cũng cao hơn. Tuy nhiên, mối liên hệ di truyền cụ thể vẫn đang được nghiên cứu thêm.
Cơ chế chung của tất cả các nguyên nhân trên là: van tĩnh mạch bị suy yếu hoặc đường về của máu bị cản trở. Khi đó, máu không thể chảy thuận chiều từ chân về tim, gây ứ đọng, tăng áp lực và khiến tĩnh mạch giãn ra, ngoằn ngoèo theo thời gian.
3. Triệu chứng và biến chứng
Ở trẻ em, giãn tĩnh mạch có thể biểu hiện bằng những dấu hiệu khá dễ nhận biết, nhưng đôi khi cha mẹ không chú ý vì nghĩ rằng chỉ là “gân xanh” bình thường.
Các triệu chứng thường gặp bao gồm:
- Các tĩnh mạch nổi ngoằn ngoèo, xanh hoặc tím dưới da, đặc biệt khi trẻ đứng lâu hoặc vận động nhiều.
- Cảm giác nặng chân, mỏi hoặc đau âm ỉ sau khi hoạt động.
- Sưng phù nhẹ quanh mắt cá hoặc cẳng chân.
- Trong một số trường hợp có kèm bất thường da như vết bớt đỏ tím, hoặc một bên chân phát triển to và dài hơn bên kia.
Biến chứng có thể gặp:
- Viêm tĩnh mạch nông: tĩnh mạch giãn bị viêm, gây đau, đỏ và sưng.
- Chảy máu dưới da: các tĩnh mạch giãn mỏng dễ vỡ khi chấn thương.
- Loét da: hiếm gặp ở trẻ, nhưng nếu bệnh nặng hoặc có kèm dị dạng mạch bẩm sinh thì có thể xuất hiện.
- Ảnh hưởng phát triển chi: ở những trẻ có hội chứng Klippel–Trénaunay, một bên chân có thể phì đại, dài hơn hoặc biến dạng, gây khó khăn khi vận động.
Ở trẻ em, giãn tĩnh mạch không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn có thể liên quan đến một rối loạn mạch máu sâu hơn. Nếu cha mẹ thấy trẻ có những biểu hiện trên, cần cho con đi khám để được chẩn đoán sớm và theo dõi kịp thời.
4. Phương pháp chẩn đoán
Để xác định trẻ có thật sự mắc giãn tĩnh mạch hay không, bác sĩ sẽ dựa trên cả khám lâm sàng và các kỹ thuật hình ảnh.
- Khám lâm sàng: Bác sĩ quan sát chân khi trẻ đứng hoặc vận động, kiểm tra xem có tĩnh mạch nổi ngoằn ngoèo, sưng phù, vết bớt da hay sự chênh lệch giữa hai chân không. Đôi khi, chỉ nhìn bằng mắt thường đã gợi ý khá rõ tình trạng bệnh.
- Siêu âm Doppler tĩnh mạch: Đây là phương pháp quan trọng nhất và thường được chỉ định đầu tiên. Siêu âm không chỉ cho thấy tĩnh mạch giãn như thế nào, mà còn giúp đánh giá dòng chảy của máu, tình trạng van tĩnh mạch, và có hay không tình trạng tắc nghẽn hoặc huyết khối. Ưu điểm lớn là an toàn, không gây đau, có thể thực hiện được cho trẻ nhỏ.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc CT mạch máu: Được sử dụng khi nghi ngờ trẻ có dị dạng mạch phức tạp hoặc cần lập kế hoạch cho can thiệp, phẫu thuật. Những kỹ thuật này giúp bác sĩ nhìn rõ toàn bộ hệ thống mạch máu, đặc biệt là các nhánh sâu hoặc vùng chậu, nơi khó quan sát bằng siêu âm.
Việc chẩn đoán chính xác rất quan trọng, bởi vì giãn tĩnh mạch ở trẻ em thường là biểu hiện của một vấn đề khác sâu xa hơn. Khi xác định được nguyên nhân gốc rễ, bác sĩ mới đưa ra được hướng điều trị phù hợp.
5. Cách điều trị
Nguyên tắc chung trong điều trị giãn tĩnh mạch ở trẻ em là ưu tiên an toàn, bảo tồn và cá thể hóa cho từng trường hợp.
Điều trị bảo tồn:
- Áp dụng cho hầu hết các trường hợp nhẹ.
- Cha mẹ được khuyên hạn chế để trẻ đứng lâu, khuyến khích vận động phù hợp để máu lưu thông tốt hơn.
- Mang vớ y khoa (compression stockings) có thể giúp giảm sưng, giảm cảm giác nặng chân.
- Giữ cân nặng hợp lý, tránh thừa cân, yếu tố làm tăng gánh nặng cho tĩnh mạch.
Điều trị can thiệp ít xâm lấn:
- Tiêm xơ (sclerotherapy): Bác sĩ tiêm thuốc vào tĩnh mạch giãn khiến chúng xơ hóa và dần biến mất. Phương pháp này phù hợp với các tĩnh mạch nhỏ hoặc trung bình.
- Đốt bằng laser hoặc sóng cao tần (endovenous ablation): Một ống mảnh được đưa vào trong lòng tĩnh mạch, sau đó năng lượng nhiệt được sử dụng để làm tĩnh mạch xẹp lại và đóng kín.
Phẫu thuật:
- Chỉ được cân nhắc khi bệnh nặng, gây biến chứng hoặc không đáp ứng với các phương pháp khác.
- Các phẫu thuật như rút bỏ tĩnh mạch (stripping) hay cắt bỏ từng đoạn (phlebectomy) được thực hiện cẩn thận, vì ở trẻ em cần tính đến sự phát triển lâu dài của chi.
Điều trị trong hội chứng phức tạp (như Klippel-Trénaunay):
- Đòi hỏi sự phối hợp đa chuyên khoa: nhi khoa, mạch máu, chỉnh hình, da liễu, thậm chí cả phẫu thuật tạo hình.
- Mục tiêu không chỉ là xử lý giãn tĩnh mạch, mà còn giúp kiểm soát dị dạng mạch, hạn chế biến dạng chi, hỗ trợ trẻ sinh hoạt bình thường.
Giãn tĩnh mạch chân ở trẻ em không phổ biến nhưng có thật và thường gắn với những nguyên nhân đặc biệt như dị dạng mạch bẩm sinh hoặc hậu quả huyết khối. Triệu chứng có thể đơn giản như vài tĩnh mạch nổi xanh dưới da, nhưng cũng có thể kèm theo bất thường phát triển chi hoặc biến chứng đau, chảy máu.
Cha mẹ cần nhớ: Nếu phát hiện con có dấu hiệu bất thường ở tĩnh mạch, hãy đưa trẻ đi khám sớm để được siêu âm và đánh giá chính xác. Điều trị ở trẻ em thường bắt đầu bằng phương pháp bảo tồn, nhưng y học hiện nay cũng có nhiều kỹ thuật can thiệp an toàn nếu cần thiết. Việc phát hiện và xử lý kịp thời sẽ giúp trẻ tránh được biến chứng và có một cuộc sống khỏe mạnh, tự tin hơn.
