Loét tĩnh mạch chân là một trong những biến chứng nặng nề và dai dẳng nhất của bệnh suy giãn tĩnh mạch. Không chỉ gây đau đớn, khó chịu, tình trạng này còn làm giảm chất lượng cuộc sống, khiến người bệnh mệt mỏi về cả thể chất lẫn tinh thần. Dù chiếm tỷ lệ nhỏ trong cộng đồng, loét tĩnh mạch lại chiếm tới phần lớn chi phí điều trị các bệnh lý mạch máu ngoại biên. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách chăm sóc đúng là chìa khóa để kiểm soát và phòng ngừa căn bệnh này.
Mục lục
Tổng quan về loét tĩnh mạch
Loét tĩnh mạch (venous leg ulcer – VLU) là tình trạng xuất hiện những vết loét mạn tính ở vùng cẳng chân, thường quanh mắt cá, do hệ tĩnh mạch ở chân không hoạt động hiệu quả. Bình thường, các van trong tĩnh mạch có nhiệm vụ đưa máu từ chân về tim. Khi các van này bị suy yếu hoặc tĩnh mạch bị tắc nghẽn, máu ứ lại ở chi dưới, gây tăng áp lực, tổn thương mô và cuối cùng hình thành vết loét.
Đây là biến chứng nặng nề nhất của suy giãn tĩnh mạch mạn tính. Không chỉ gây đau đớn, khó chịu, loét tĩnh mạch còn ảnh hưởng trực tiếp đến sinh hoạt hàng ngày, khiến người bệnh đi lại khó khăn, mất ngủ vì đau, giảm chất lượng cuộc sống, thậm chí có thể dẫn đến nhiễm trùng nặng. Về y tế, đây cũng là một “gánh nặng” lớn, bởi điều trị kéo dài, chi phí cao, tỉ lệ tái phát thường xuyên.
Mức độ phổ biến và đối tượng dễ mắc
Loét tĩnh mạch không phải là bệnh hiếm, đặc biệt ở các nước phát triển. Các nghiên cứu tổng hợp cho thấy tỷ lệ loét tĩnh mạch trong dân số chung dao động từ 0,1-0,4%, nhưng ở người trên 65 tuổi, con số này có thể lên tới 1-4%. Như vậy, tuổi tác càng cao thì nguy cơ mắc bệnh càng lớn.
Ngoài tuổi già, còn có nhiều nhóm nguy cơ khác:
- Người từng bị huyết khối tĩnh mạch sâu (deep vein thrombosis – DVT): do để lại sẹo và tắc nghẽn, cản trở dòng chảy máu.
- Người thừa cân hoặc béo phì: cân nặng tạo áp lực lớn lên hệ tĩnh mạch chi dưới.
- Phụ nữ: chịu ảnh hưởng từ nội tiết tố và thai kỳ.
- Người làm nghề ít vận động hoặc đứng lâu: như giáo viên, nhân viên bán hàng, thợ may…
Một điểm đáng lưu ý là tỉ lệ tái phát rất cao. Dù vết loét đã lành, nếu nguyên nhân suy tĩnh mạch chưa được xử lý triệt để và bệnh nhân không tuân thủ phòng ngừa (như mang vớ y khoa), vết loét có thể quay trở lại trong vòng vài năm, thậm chí chỉ vài tháng.
Nguyên nhân và cơ chế hình thành loét
Căn nguyên chính của loét tĩnh mạch là tăng áp lực tĩnh mạch mạn tính (ambulatory venous hypertension). Tình trạng này thường xuất phát từ:
- Suy van tĩnh mạch: Van một chiều trong tĩnh mạch bị hỏng, không thể ngăn máu chảy ngược xuống chân.
- Tắc nghẽn sau huyết khối: Sau khi bị DVT, cục máu đông để lại sẹo và chít hẹp lòng mạch, cản trở dòng máu trở về tim.
Khi máu ứ lại lâu ngày, áp lực tĩnh mạch tăng liên tục làm phù nề mô kẽ, thay đổi vi tuần hoàn. Thành mạch trở nên thấm dịch và protein, các tế bào viêm thâm nhập, dẫn đến tình trạng viêm mạn tính tại chỗ. Da vùng cẳng chân mất dinh dưỡng, dễ tổn thương. Một vết xước nhỏ hoặc va chạm cũng có thể trở thành loét khó lành.
Một số yếu tố khác khiến quá trình loét tiến triển nặng hơn:
- Bệnh tiểu đường: gây tổn thương vi mạch và làm chậm liền thương.
- Dinh dưỡng kém: thiếu protein, vitamin C, kẽm làm suy giảm khả năng tái tạo mô.
- Bất động lâu ngày: bệnh nhân nằm liệt giường hoặc ít vận động khiến tuần hoàn máu chân càng kém.
Cơ chế này lý giải vì sao loét tĩnh mạch rất khó điều trị dứt điểm nếu chỉ chăm sóc bề mặt vết thương mà không xử lý nguyên nhân gốc từ hệ tĩnh mạch.
Triệu chứng nhận biết
Loét tĩnh mạch có đặc điểm khá điển hình, giúp phân biệt với những loại loét khác như loét do động mạch hay do tiểu đường.
- Vị trí: thường xuất hiện ở vùng mắt cá trong (phía bên trong cẳng chân, gần mắt cá).
- Hình dạng: vết loét thường nông, ranh giới không đều, nền đỏ ẩm, dễ chảy dịch.
- Da xung quanh: có thể thấy đổi màu nâu sậm (do lắng đọng hemosiderin), dày cứng (xơ hóa mô mỡ dưới da), hoặc ngứa ngáy.
- Triệu chứng kèm theo: phù chân, cảm giác nặng chân, đau âm ỉ quanh vết loét (không đau dữ dội như loét động mạch). Khi có nhiễm trùng, vết loét có thể sưng đỏ, chảy mủ, có mùi hôi.
Điểm khiến bệnh nhân lo lắng nhất là vết loét dai dẳng, rất khó lành dù đã chăm sóc bằng nhiều cách dân gian hay thuốc mỡ thông thường.
Các chuyên gia khuyến cáo: nếu một vết loét ở cẳng chân tồn tại trên 2 tuần mà không có dấu hiệu lành, cần đi khám bác sĩ chuyên khoa mạch máu hoặc da liễu để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Hướng điều trị hiện nay
Điều trị loét tĩnh mạch cần phối hợp nhiều phương pháp. Có thể chia thành ba nhóm chính:
1. Chăm sóc nền tảng
- Nén y khoa (compression therapy): Việc quấn băng nhiều lớp hoặc mang vớ y khoa giúp giảm phù, cải thiện lưu thông máu về tim, tạo điều kiện cho vết loét lành. Các nghiên cứu lớn đã chứng minh nén làm tăng tốc độ và tỷ lệ lành vết loét. Tuy nhiên, hiệu quả chỉ đạt được khi người bệnh tuân thủ đúng cách dùng.
- Chăm sóc vết thương: bao gồm rửa sạch, cắt lọc mô chết, dùng băng phù hợp để giữ ẩm và kiểm soát dịch tiết. Kháng sinh chỉ được chỉ định khi có dấu hiệu nhiễm trùng, không nên lạm dụng.
2. Thuốc hỗ trợ
- Pentoxifylline: thuốc này giúp cải thiện vi tuần hoàn, đã được chứng minh là tăng khả năng liền loét khi kết hợp với nén.
- Các thuốc bổ trợ khác: như flavonoid vi mạch (diosmin, hesperidin) có thể được kê thêm nhưng bằng chứng còn hạn chế.
3. Can thiệp và phẫu thuật mạch máu
- Điều trị trào ngược tĩnh mạch nông: bằng laser, sóng cao tần hoặc phẫu thuật loại bỏ tĩnh mạch suy.
- Nghiên cứu EVRA (NEJM, 2018) cho thấy can thiệp sớm vào tĩnh mạch bị suy giúp vết loét lành nhanh hơn và giảm nguy cơ tái phát so với chỉ điều trị bảo tồn.
- Tái tạo hoặc đặt stent tĩnh mạch sâu: áp dụng trong những trường hợp tắc nghẽn sau huyết khối, khi điều trị thường quy không hiệu quả.
Cách phòng ngừa và lời khuyên thực tế
Phòng bệnh luôn quan trọng hơn chữa bệnh. Với người từng bị loét hoặc có nguy cơ cao, những biện pháp sau đặc biệt cần thiết:
- Mang vớ y khoa đều đặn: ngay cả sau khi vết loét đã lành, đây là cách hữu hiệu nhất để phòng tái phát.
- Vận động thường xuyên: đi bộ, đạp xe, tập co duỗi bắp chân giúp máu lưu thông tốt hơn.
- Kiểm soát cân nặng: giảm áp lực cho hệ tĩnh mạch.
- Chăm sóc da chân: giữ da ẩm, tránh trầy xước, xử lý ngay các vết thương nhỏ.
- Khám định kỳ: để phát hiện sớm dấu hiệu tái phát hoặc biến chứng.
Loét tĩnh mạch là biến chứng nặng nề của suy giãn tĩnh mạch chân, vừa gây đau đớn, vừa làm giảm chất lượng sống. Tuy khó điều trị dứt điểm, nhưng nếu được chẩn đoán sớm, chăm sóc đúng cách, kết hợp nén y khoa và can thiệp kịp thời, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát bệnh, ngăn ngừa tái phát và duy trì cuộc sống tốt hơn. Điều quan trọng là không chủ quan trước những vết loét “dai dẳng” ở chân, bởi chúng có thể là dấu hiệu cảnh báo cho một vấn đề mạch máu nghiêm trọng.
